ਮੈਂ ਸਾਹਬ ਦਾ ਬੜਾ ਕਦਰਦਾਨ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੈਂਬਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਝਲਕ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਮੇਰੀਆਂ ਭੋਜਪਾਈ ਫਾਈਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਗਜ਼ ਉਫ਼ਣਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਕਾਗਜ਼ ਸਾਹਬ ਦੇ ਪੈੱਨ ਦੀ ਛੋਹ ਪਾ ਕੇ ਬੈਤਰਣੀ ਪਾਰ ਕਰਨੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਤਾਰਕ ਮੁੱਦਰਾ ਵਿੱਚ ਸਾਹਬ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ -‘‘ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ?’’ ਮੈਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ – ‘‘ਦਸਤਖ਼ਤ ਸਰ!’’ ਉਹ ਸਾਹਬੀ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ – ‘‘ਕਿੱਥੇ ਕਰਨੇ ਹਨ?’’ ਮੈਂ ਉਂਗਲ ਨਾਲ ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਦੱਸ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਸਾਹਬ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ – ‘‘ਸਭ ਠੀਕ ਹੈ ਨਾ, ਵੇਖ ਲਿਆ ਹੈ ਨਾ!’’ ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ‘‘ਯੈੱਸ ਸਰ ਨੁਮਾ’’ ਝਟਕਾ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਕਾਗਜ਼ ਹੁਕਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਚੂਹਾ ਪਹਿਲਵਾਨ। ਦਸਤਖ਼ਤ ਦੇ ਇਸ ਵਿਟਾਮਿਨਤਵ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਸਾਹਬ ਦੇ ਕਦਰਦਾਨ ਹਾਂ, ਚਮਚੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਹ ਸਭ ਕੁਝ ਹਾਂ, ਜੋ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ।
ਮੈਂ ਕਈ ਸਾਹਬ ਵੇਖੇ ਹਨ। ਛੋਟੇ ਵੱਡੇ ਕਈ ਸਾਹਬ ਮੇਰੇ ਹੱਥਾਂ ਦੇ ਹੇਠੋਂ ਨਿਕਲੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਿਕਲਦੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਦਾ ਦਰਜਾ ਉੱਚਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹਦੇ ਲਈ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸੱਜੇ ਖੱਬੇ ਕਿਤੇ ਰੱਖ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਘੋੜੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਅਤੇ ਅਫ਼ਸਰ ਦੇ ਮੂਹਰੇ ਚੱਲਣਾ ਮੇਰੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਉਲਟ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਘੋੜਾ ਪਿੱਛੇ ਤੋਂ ਦੁਲੱਤੀ ਅਤੇ ਅਫ਼ਸਰ ਸਾਹਮਣੇ ਤੋਂ ਦਸਤਖ਼ਤ ਮਾਰਦਾ ਹੈ।
ਸਾਹਬ ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਆਏ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਏਧਰ ਕਮਾਊ ਮਹਿਕਮਾ ਮਿਲਿਆ। ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 2-4 ਦਸਤਖ਼ਤ ਹੀ ਕੀਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਸਤ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਖਲਬਲੀ ਮੱਚ ਗਈ। ਮੈਥੋਂ ਰਿਹਾ ਨਾ ਗਿਆ। ਸਾਹਬ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ ਅਦਬ ਨਾਲ ਕਿਹਾ- ‘‘ਸਰ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ’ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਹੋਣੇ ਨੇ, ਦਸਤਖ਼ਤ ਜ਼ਰਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਤੁਸੀਂ ਕਹੋ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕੋਈ ਮਦਦ ਕਰ ਦਿਆਂ ਸਰ!’’ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਵਾਨ ਖੂਨ ਮੈਨੂੰ ਭੜਕਾਹਟ ਲਈ ਰੋਕਣਾ ਚਾਹ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਲੋਕ-ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਬਰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਫਟਾਫਟ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਉਹ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਗਜ਼ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ।
ਮੈਂ ਦਸਤਖ਼ਤ ਦੀ ਗਤੀ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਨਬਜ਼ ਭਾਂਪਦਾ ਹਾਂ। ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਸਾਹਬ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ‘ਰਾਮਲਾਲ’ ਲਿਖਦੇ ਸਨ, ਫਾਈਲਾਂ ਦੇਰੀ ਨਾਲ ਨਿਪਟਦੀਆਂ ਸਨ। ਦੂਜੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਵੇਖ ਕੇ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾ ਲੈਂਦੇ ਸਨ, ‘‘ਨਵੀਂ ਭਰਤੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਇਸ ’ਤੇ ਰੋਅਬ ਜਮਾਓ!’’ ਇਸ ਕਾਰਨ ਮੇਰੀਆਂ ਫਾਈਲਾਂ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਮੇਰਾ ਧੰਦਾ ਬਹਿ ਗਿਆ। ਸਾਹਬ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਖ਼ਤੇ-ਤਾਊਸ ਡਗਮਗਾਉਂਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ। ਮੇਰੇ ਸਾਹਬ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਮੇਰਾ ਅਪਮਾਨ ਸੀ। ਮੈਥੋਂ ਰਿਹਾ ਨਾ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਸਾਹਬ ਨੂੰ ਗੁਰੂ-ਮੰਤਰ ਦਿੱਤਾ, ‘‘ਸਰ, ਤੁਹਾਡੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਸਾਹਬਾਂ ਵਰਗੇ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਸਰ, ਸਾਹਬ ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਸਰ! ਦਸਤਖ਼ਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅੱਖਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਤੇ ਦੂਜਾ ਹਿੰਦੀ, ਤੈਲਗੂ ਜਾਂ ਹਿਬਰੂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਰ। ਬਾਕੀ ਤਾਂ ਲਾਈਨ ਸਕੈੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਸਰ! ਇਸ ਲਈ ਸਾਹਬ ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਦੀ ਕੋਈ ਲਿੱਪੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸਰ। ਸਾਹਬ ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਵੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ, ਸੀਮਿਤ ਸੁਭਾਅ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ, ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਸਰ। ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਮ ਦਸਤਖ਼ਤ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਸਰ।’’
ਸਾਹਬ ਨੇ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਪੱਲੇ ਬੰਨ੍ਹ ਲਈ। ਹਫ਼ਤਾ ਭਰ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨੇ ਹੀ ਸਿੱਖਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਵਿਧਾ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿੱਤੀ। ਹੁਣ ਸਾਹਬ ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਵਿੱਚ ਪਰਵਾਹ ਹੈ, ਓਜ ਹੈ, ਸੀਕਰੇਸੀ ਹੈ, ਗੰਭੀਰਤਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਹਬ ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਰੋਨਾਲਡ ਰੇਗਨ, ਰੋਮੇ ਰੋਲਾਂ ਜਾਂ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਰਾਮਲਾਲ ਦੀ ਨਹੀਂ। ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤਾਂ ਨਾਲ ਚੱਲੀਆਂ ਫਾਈਲਾਂ ਬੇਝਿਜਕ ਦੌੜਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮੈਰਾਥਨ ਜਿੱਤ ਕੇ ਮੁੜਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸਾਹਬ ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਇੰਨੇ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਹਨ ਕਿ ਆਮ ਲੋਕ ਸਾਹਬ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਾਹਬ ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੁਕ-ਛਿਪ ਕੇ ਸਾਹਬ ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤਾਂ ਨਾਲ ਹੁਣ ਤੱਕ ਇੰਨੇ ਕੰਮ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਜੋ ਸਾਹਬ ਵਰਗੇ ਦਸ-ਵੀਹ ਸਾਹਬ ਜਨਮਾਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਧੰਨ ਹਨ ਸਾਹਬ ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤ! ਮੈਂ ਸਾਹਬ ਦਾ ਇਸ ਲਈ ਵੀ ਕਦਰਦਾਨ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਹਬ ਅੱਖਾਂ ਮੀਚ ਕੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖ ਗਏ ਅਤੇ ਇੰਨੀ ਉਚਾਈ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਸਾਹਬ ਦੀ ਬਦਲੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਸਾਹਬ ਹੋਰ ਉਤਾਂਹ ਉੱਠਣਗੇ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ’ਤੇ ਫਿਰ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨਗੇ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਸੇਵਕ ਹਾਂ, ਛੋਟਾ ਮੂੰਹ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਕੀ ਕਰਨੀ, ਪਰ ਸਾਹਬ ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਵੇਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨੇ ਸਿਖਾਏ ਅਤੇ ਕਾਬਲ ਬਣਾਇਆ।
-ਧਰਮਪਾਲ ਮਹੇਂਦਰ ਜੈਨ
Comment here