ਆਰਥਿਕਤਾ ਕੀਤੀ ਮਜ਼ਬੂਤ, ਦਸਤਕਾਰੀ ਚ ਕਮਾਈ ਦੇ ਮੌਕੇ ਵਧੇ
ਸ੍ਰੀਨਗਰ- ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਹਿੰਸਾ ਝੱਲੀ ਹੈ, ਹੁਣ ਹਾਲਾਤ ਸੁਧਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਾਧਨ ਸੰਪੰਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਾਸਤੇ ਕਈ ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਚਲਦੇ ਹੈਲਪ ਗਰੁੱਪ ਅੱਗੇ ਆਏ ਹਨ। ਇੱਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੁਤਾਬਕ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ ਘੱਟ ਐਨਪੀਏ ਵਾਲੇ ਕਰਜ਼ਿਆਂ ਦੀ ਮੁੜ ਅਦਾਇਗੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ 500 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਪੈਕੇਜ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਦੀਨਦਿਆਲ ਅੰਤੋਦਿਆ ਯੋਜਨਾ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗ੍ਰਾਮੀਣ ਆਜੀਵਿਕਾ ਮਿਸ਼ਨ ਤਹਿਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ 4.5 ਲੱਖ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “2013-14 ਤੋਂ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੈਕੇਜ 755.32 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਸੀ ਅਤੇ 2019-20 ਤੋਂ 2023-24 ਤੱਕ ਵਧਾਇਆ ਗਿਆ ਪੈਕੇਜ 520 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੈ।” ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਾਰੀਆਂ ਪੇਂਡੂ ਗਰੀਬ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੜਾਅਵਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਵੈ-ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹਾਂ, ਗ੍ਰਾਮੀਣ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਕਲੱਸਟਰ ਪੱਧਰੀ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨਾਂ, ਉਤਪਾਦਕ ਸਮੂਹਾਂ/ਕੰਪਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿੱਤੀ ਸਮਾਵੇਸ਼ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਸੀ।
ਦਸਤਕਾਰੀ ਲਾਭਦਾਇਕ ਕਿੱਤਾ ਬਣਿਆ
ਦਸਤਕਾਰੀ ਭਾਵ ਹੈਂਡੀਕ੍ਰਾਫਟ ਇੱਕ ਖੇਤਰ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੈ ਜੋ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲੰਘਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਕੋਈ ਸੀਮਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਆਪਾਂ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਅਰੰਭ ਤੋਂ ਹੀ ਦਸਤਕਾਰੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਹੈਂਡੀਕ੍ਰਾਫਟਸ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ – ਕਾਰਪੇਟ, ਲੱਕੜ ਦੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ, ਪਪੀਅਰ ਮੇਚ, ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਸਾਮਾਨ ਦੀ ਕਲਾ, ਪਸ਼ਮੀਨਾ ਸ਼ਾਲ, ਕ੍ਰੀਵਲ ਕਢਾਈ, ਘਾਹ ਦੀਆਂ ਟੋਕਰੀਆਂ, ਆਦਿ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਉੱਚ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਅਪੀਲ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਹੱਥੀਂ ਕਿਰਤ ਕੀਤੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਊਰਜਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਮਸ਼ੀਨ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਵਸਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਘਾਟ ਰੜਕਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਸਵੈ ਸਹਾਇਤਾਂ ਗਰੁੱਪਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਯੂਟੀ ਦੇ ਦਸਤਕਾਰ ਸਲਾਨਾ ਲਗਭਗ 1,700 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਕਮਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸਤਕਾਰੀ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਦਯੋਗ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਪਹਾੜੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਰਿਆਸੀ ਆਪਣੇ ਘਾਹ ਦੀ ਦਸਤਕਾਰੀ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ, ਇੱਥੇ ਜਦ ਮਹੌਲ ਗੜਬੜ ਵਾਲਾ ਸੀ ਤਾਂ ਛਾਬੜੀ, ਬਿੰਨਾ ਆਦਿ ਦਾ ਧੰਦਾ ਫਿੱਕਾ ਪੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਰਿਆਸੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਾਨ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦਿਖਾਈ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬਿੰਨਾ ਅਤੇ ਚੱਬਦੀ ਤੋਂ ਲਾਂਡਰੀ ਬੈਗ, ਜੁੱਤੀਆਂ, ਪੈੱਨ ਸਟੈਂਡ, ਸੁੱਕੇ ਫਲਾਂ ਦੀਆਂ ਟਰੇਆਂ, ਗਹਿਣਿਆਂ ਦੇ ਬਕਸੇ, ਆਦਿ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਨੂੰ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਅਪਣਾਇਆ, ਅਤੇ ਸਫਲਤਾ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਘੜੀਆਂ। ਅਗਸਤ 2021 ਵਿੱਚ ਰਿਆਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪੌਣੀ ਬਲਾਕ ਵਿੱਚ ਘਾਹ ਉਤਪਾਦ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਸ਼ਿਲਪ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕੇਂਦਰੀ ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ ‘ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾਦਾਇਕ ਕਹਾਣੀਆਂ’ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹ ਔਰਤਾਂ ਇਸ ਅਸੰਗਠਿਤ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਦੀ ਘਰੇਲੂ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਇਸ ਨੂੰ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਰੇਟ ‘ਤੇ ਸੀ। ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਵਾਤਾਵਰਣ-ਅਨੁਕੂਲ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਇਹੀ ਸਾਜੋ ਸਮਾਨ ਹੁਣ ਉੱਚੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਉੱਤੇ ਵਿਕਣ ਲੱਗਿਆ ਹੈ। ਭਾਗਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੂਟ ਦੇ ਥੈਲੇ, ਰਵਾਇਤੀ ਗਹਿਣੇ, ਕਾਗਜ਼ ਦੀਆਂ ਪਲੇਟਾਂ, ਡਿਸਪੋਜ਼ੇਬਲ ਲੀਫ ਪਲੇਟਾਂ ਅਤੇ ਕਟੋਰੇ, ਟੈਡੀ ਬੀਅਰ, ਮਸਾਲੇ, ਅਚਾਰ, ਕਢਾਈ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ, ਮਾਸਕ, ਪਨੀਰ, ਕਾਲੜੀ (ਰਵਾਇਤੀ ਪਨੀਰ) ਅਤੇ ਸੈਂਡਲ ਆਦਿ ਵੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਗ੍ਰਾਮੀਣ ਆਜੀਵਿਕਾ ਮਿਸ਼ਨ ਉਮੀਦ ਸਕੀਮ ਦੁਆਰਾ ਰਾਜ ਦੇ ਦਖਲ ਕਾਰਨ ਸੰਭਵ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਬਣਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਪਾਂਸਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸਕੀਮ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਸਵੈ ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਬੈਂਕਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨ ਕਰਜ਼ੇ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਾਉਣ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਨਿਵੇਸ਼ ਦੇ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰਥ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਇੱਥੇ ਰਿਆਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਖਿੱਤੇ ਖੇਰਲ, ਮਲੇਰ ਅਤੇ ਸੈਲੂਨ ਵਿੱਚ ਘਾਹ ਦੇ ਦਸਤਕਾਰੀ ਅਤੇ ਹੁਨਰ ਵਿਕਾਸ ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ‘ਨਾਰੀ ਕੀ ਪਹਿਚਾਨ ਕਲੱਸਟਰ ਲੈਵਲ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ’ ਦੇ 100 ਸਵੈ ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹ ਮੈਂਬਰ ਇਸ ਗਤੀਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਲਈ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਹੁਨਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ, ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਸਿੱਖਿਆ, ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦ ਵਿਕਾਸ, ਕੀਮਤ, ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ, ਬ੍ਰਾਂਡਿੰਗ ਅਤੇ ਮਾਈਕ੍ਰੋ ਫਾਈਨਾਂਸਿੰਗ ਆਦਿ ‘ਤੇ ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਤਪਾਦਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਨਵੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਰਨ, ਡਿਜ਼ਾਈਨਿੰਗ, ਵਾਸ਼ਿੰਗ ਆਦਿ ‘ਤੇ ਫੋਕਸ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਨਾਲ, ਇਹ ਖੇਤਰ ਫੈਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਹੋਣ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੈਂਡੀਕਰਾਫਟ ਘੱਟ ਪੂੰਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਮੌਕਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਰੋਤ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਕਈ ਸਕੀਮਾਂ ਚਲਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਔਰਤਾਂ ਮੌਜੂਦਾ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਤੱਤ ਜੋੜ ਕੇ ਪੁਰਾਣੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਵੀਨਤਾ ਲਿਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਆਨਲਾਈਨ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਸਾਈਟਾਂ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ, ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗਾਹਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਯਕੀਨ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਕਿੰਝ ਸਫਲਤਾ ਵੱਲ ਦ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਅੰਦਾਜਾ ਇਸ ਤੋਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ 1.25 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਟਰਨਓਵਰ 10,000 ਰੁਪਏ ਦੀ ਇਨਪੁਟ ਲਾਗਤ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ‘ਸਾਥ ਪਹਿਲਕਦਮੀ’ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂ 18 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੀਆਂ 500 ਪੇਂਡੂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। 2003 ਤੋਂ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਮੂਲ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਉੱਚ-ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸੰਕੇਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਛੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸੰਕੇਤ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪਸ਼ਮੀਨਾ ਸ਼ਾਲ, ਕੰਨੀ ਸ਼ਾਲ, ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਹੱਥ ਗੰਢ ਵਾਲਾ ਕਾਰਪੇਟ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਾਲਨਟ ਵੁੱਡ ਕਾਰਵਿੰਗ, ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, – ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਸਾਖ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪ੍ਰਫੁਲਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਾਰਕਿਟਿੰਗ ਦੇ ਰਾਹ ਵੀ ਮੋਕਲੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਚਿਤ ਬ੍ਰਾਂਡਿੰਗ ਅਤੇ ਲੇਬਲਿੰਗ, ਵਿਚੋਲਿਆਂ ਦੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ, ਰੁਜ਼ਗਾਰਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਦਸਤਕਾਰੀ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿਖਲਾਈ ਮਾਡਿਊਲ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ, ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ, ਬੀਮਾ ਪਾਲਿਸੀਆਂ, ਭਲਾਈ ਸਕੀਮਾਂ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਵਰਗੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਸੁਵਿਧਾ ਕੇਂਦਰ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਸਕਦੇ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਰਿਆਸੀ ਦੇ ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਚਾਰ ਨਿਰਮਾਣ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪੁਉਨੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਿਟੇਲ ਆਊਟਲੈਟ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਟੜਾ-ਸ਼ਿਵ ਖੋਰੀ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਟੜਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 500 ਹੋਟਲ ਮਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਹਿਲਾ ਸਵੈ ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਤੋਂ ਅਚਾਰ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਕਟੜਾ ਦੇ ਹੋਟਲ ਮਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਵਾਇਤੀ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਨੂੰ ਯਾਦਗਾਰੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਵਿਡ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਇਹਨਾਂ ਸਸ਼ਕਤ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਇਸ ਨੇ ਰਿਆਸੀ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਇਕ ਅੰਕੜੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇੱਥੇ 48,423 ਮਹਿਲਾ ਸਵੈ ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹ ਹਨ ਜੋ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਯੂਟੀ ਵਿੱਚ 4,16,037 ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਕੱਲੇ ਰਿਆਸੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ, 15,402 ਔਰਤਾਂ 1,854 ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਨੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਉਚਾਣ ਵੱਲ ਲਿਜਾਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੈ।
Comment here