ਰਾਜਾਮੌਲੀ ਬਣਾ ਰਹੇ ਦਾਦਾ ਸਾਹਿਬ ਫਾਲਕੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ‘ਤੇ ਫਿਲਮ

ਮੁੰਬਈ-ਦਾਦਾ ਸਾਹਿਬ ਫਾਲਕੇ, ਜਿਸਨੂੰ ਧੁੰਡੀਰਾਜ ਗੋਵਿੰਦ ਫਾਲਕੇ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1870 ਨੂੰ ਨਾਸਿਕ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਦਵਾਰਕਾਬਾਈ ਅਤੇ ਗੋਵਿੰਦ ਸਦਾਸ਼ਿਵ, ਇੱਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਦਵਾਨ-ਪੁਜਾਰੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਦਾਦਾ ਸਾਹਿਬ ਫਾਲਕੇ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ‘ਰਾਜਾ ਹਰੀਸ਼ਚੰਦਰ’ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ 1913 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫੀਚਰ ਫਿਲਮ ਹੈ। ਨਿਰਮਾਤਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ-ਪਟਕਥਾ ਲੇਖਕ 1913 ਤੋਂ 1937 ਤੱਕ ਆਪਣੇ 19 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਕਰੀਅਰ ਦੌਰਾਨ 95 ਫਿਲਮਾਂ ਅਤੇ 27 ਲਘੂ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ “ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦਾ ਪਿਤਾ” ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਫਾਲਕੇ ਦੀ ਮੂਕ ਫਿਲਮ ‘ਦਿ ਲਾਈਫ ਆਫ ਕਰਾਈਸਟ’ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੱਡੇ ਪਰਦੇ ‘ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਉਸ ਦੇ ਕਰੀਅਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੋੜ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਹਰ ਸ਼ਾਮ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਘੰਟੇ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇਖਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਸਮਾਂ ਫਿਲਮ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਰੁੱਝਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਸਿਹਤ ‘ਤੇ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਪਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਅੰਨ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ।
ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ 1912 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮੋਸ਼ਨ ਪਿਕਚਰ ਰਾਜਾ ਹਰੀਸ਼ਚੰਦਰ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਣਾ ਪਿਆ। ਇਹ ਫਿਲਮ 3 ਮਈ 1913 ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੋਰੋਨੇਸ਼ਨ ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ ਆਮ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1913 ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ‘ਮੋਹਿਨੀ ਭਸਮਾਸੁਰ’, 1914 ਵਿੱਚ ‘ਸਤਿਆਵਾਨ ਸਾਵਿਤਰੀ’, 1917 ਵਿੱਚ ‘ਲੰਕਾ ਦਹਨ’, 1918 ਵਿੱਚ ‘ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜਨਮ’ ਅਤੇ 1919 ਵਿੱਚ ‘ਕਾਲੀਆ ਮਰਦਾਨ’ ਸਮੇਤ ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ। ਫਾਲਕੇ ਨੇ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਪੰਜ ਕਾਰੋਬਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸਿਨੇਮਾ ਫਿਲਮਜ਼ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।
ਸੰਨਿਆਸ ਲੈਣ ਅਤੇ ਨਾਸਿਕ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿੱਥੇ ਉਹ 16 ਫਰਵਰੀ 1944 ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ, ਉਸਨੇ 1936 ਅਤੇ 1938 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਆਪਣੀ ਆਖਰੀ ਫਿਲਮ ‘ਗੰਗਾਵਤਰਨ’ (1937) ਬਣਾਈ। ਇਹ ਫਾਲਕੇ ਦੀ ਇਕੋ-ਇਕ ਬੋਲਚਾਲ ਵਾਲੀ ਫਿਲਮ ਸੀ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦਈਏ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸਿਨੇਮਾ ਫਿਲਮਜ਼ ਕੰਪਨੀ ‘ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਹਿਕਰਮੀਆਂ ਨਾਲ ਮਤਭੇਦ ਸਨ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਤਣਾਅ ਵੱਧਦਾ ਗਿਆ, ਫਾਲਕੇ ਨੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਛੱਡਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਕਾਸ਼ੀ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ।
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਫਾਲਕੇ ਨੂੰ ਫਿਲਮ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਲਈ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਮਰਾਠੀ ਸਪਤਾਹਿਕ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਅਚਯੁਤ ਕੋਲਹਟਕਰ ਨੇ ਫਾਲਕੇ ਨੂੰ ਪੱਤਰ ਲਿਖ ਕੇ ਆਪਣੀ ਚੋਣ ‘ਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਫਾਲਕੇ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ “ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਫਿਲਮ ਕਾਰੋਬਾਰ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ, ਮੈਂ ਮਰ ਚੁੱਕਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਦੀ ਕੋਈ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।” ਫਾਲਕੇ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਕੋਲਹਟਕਰ ਨੇ “ਦਾਦਾ ਸਾਹਿਬ ਫਾਲਕੇ ਮਰ ਗਿਆ ਹੈ” ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਛਾਪੀ ਸੀ।