ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਾਣ: ਬਿਰਸਾ ਮੁੰਡਾ

ਇਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮਹੋਤਸਵ ਮਨਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਗਵਾਨ ਬਿਰਸਾ ਮੁੰਡਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਨ ਯੋਧਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਮਨਕਾਰੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਮਾਤ ਭੂਮੀ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਨਿਡਰ ਹੋ ਕੇ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। ਬਿਰਸਾ ਮੁੰਡਾ ਨੇ ਸਿਰਫ 25 ਸਾਲ ਦੀ ਛੋਟੀ ਪਰ ਬਹਾਦਰੀ ਭਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਤੀਤ ਕੀਤੀ। ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਨੇਕ ਭਾਵਨਾ ਨੇ ਬਿਰਸਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਲਈ ਦੇਵਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੇ ਬਹਾਦਰੀ ਭਰੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਉਸਦੀ ਜੀਵਨ ਕਹਾਣੀ, ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਇੱਕ ਬੁਲੰਦ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਬਿਰਸਾ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਨਵੰਬਰ 1875 ਨੂੰ ਅਜੋਕੇ ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਉਲੀਹਾਟੂ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਦਿਵਾਸੀ ਮੁੰਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਬਚਪਨ ਬਹੁਤ ਗਰੀਬੀ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸ਼ੋਸ਼ਣਕਾਰੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਨੇ ਮੱਧ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੁਦਰਤ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਛੋਟਾ ਨਾਗਪੁਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜਗੀਰੂ ਜ਼ਮੀਂਦਾਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਕਬਾਇਲੀ ‘ਖੁੰਟਕੱਟੀ’ ਖੇਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਸਰਗਰਮ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਜਾਰੀ ਰਹੀਆਂ। ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ-ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿਚ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਜਾਰੀ ਰਹੀ। ਨੌਜਵਾਨ ਬਿਰਸਾ ਇਹ ਸਭ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਦੇਖਦਾ ਹੋਇਆ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇਹ ਸਮਝਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇਹ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਤਾਕਤਾਂ ਅਤੇ ਡਿਕਸ (ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਦੁਸ਼ਮਣ) ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਿਰਸਾ ਦਾ ਇਸ ਨਾਪਾਕ ਗਠਜੋੜ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਹੋਇਆ। ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਮਾਲਕਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਮੀਨੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਦਰਜੇ ‘ਤੇ ਲਿਆਂਦਾ। ਜਾਗੀਰਦਾਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੇ ਰੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਕਬਾਇਲੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਬਰੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ (ਵੇਥ ਬੁਗਾਰੀ) ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਗਰੀਬ, ਨਿਰਦੋਸ਼ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਹੁਣ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਭ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਬਿਰਸਾ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵੀਂ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਿਖਾਈ। ਉਹ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਢਾਹ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਡਟ ਕੇ ਖੜੇ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ। ਬਿਰਸਾ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ‘ਸਿਰਮਾਰੇ ਫਿਰਨ ਰਾਜਾ ਦੀ ਜੈ’ ਜਾਂ ‘ਪੂਰਵਜ ਰਾਜੇ ਦੀ ਜਿੱਤ’ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਬਿਰਸਾ ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਨੇਤਾ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸਨੂੰ ਰੱਬ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਆਬਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਬਿਰਸਾ ਮੁੰਡਾ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਰਾਜ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਇਹ ਗੱਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਫ਼ ਸੀ ਕਿ ‘ਅਬੁਆ ਰਾਜ ਸੇਤਾਰ ਜਾਨਾ, ਮਹਾਰਾਣੀ ਰਾਜ ਟੁੰਡੁ ਜਾਨਾ’ (ਭਾਵ ਮਹਾਰਾਣੀ ਦਾ ਰਾਜ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਰਹੇ)। ਭਗਵਾਨ ਬਿਰਸਾ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਦੀ ਚਿਣਗ ਜਗਾਈ। ਮੁੰਡਿਆਂ, ਓਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਬਾਇਲੀ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਕਬਾਇਲੀ ਲੋਕ ਉਸ ਦੇ ਸੱਦੇ ‘ਤੇ ਉੱਠੇ ਅਤੇ ‘ਉਲਗੁਲਾਨ’ ਜਾਂ ਬਗਾਵਤ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਬਿਰਸਾ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕਿਰਾਇਆ ਨਾ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਜਾਗੀਰਦਾਰ, ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਅਤੇ ਅਫਸਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪੋਸਟਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਮੱਧ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਤੀਰਾਂ ਅਤੇ ਕਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਫੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿੱਥੇ 9 ਜੂਨ, 1900 ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਪਰ ਭਗਵਾਨ ਬਿਰਸਾ ਮੁੰਡਾ ਦਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਅਰਥ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਇਸਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਨੂੰ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਲੈਣ ਅਤੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ‘ਛੋਟਾ ਨਾਗਪੁਰ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ, 1908’ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਐਕਟ ਨੇ ਕਬਾਇਲੀ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਆਦੀਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਰਾਹਤ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣ ਗਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਵੇਥ ਬੇਗਾਰੀ ਜਾਂ ਜਬਰੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ। ਭਗਵਾਨ ਬਿਰਸਾ ਮੁੰਡਾ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਦੇ 121 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ ਅੱਜ ਵੀ ਕਰੋੜਾਂ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਾਡੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਹੁਣ ਹਰ ਸਾਲ 15 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਬਿਰਸਾ ਮੁੰਡਾ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ, ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਮਾਣ ਅਤੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ‘ਆਦਿਵਾਸੀ ਮਾਣ ਦਿਵਸ’ ਮਨਾ ਕੇ ਪੂਰੀ ਸ਼ਰਧਾ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

–ਐਲ ਮੁਰੂਗਨ (ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ)