ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਸਬੰਧ ਦਾ ‘ਬੁਰਾ ਦੌਰ’, ਚੀਨ ਕੋਲ ਕੋਈ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਨਹੀਂ: ਜੈਸ਼ੰਕਰ

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ-ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਐੱਸ. ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ “ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਾੜੇ ਦੌਰ” ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਬੀਜਿੰਗ ਨੇ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਉਸ ਕੋਲ ਅਜੇ ਤੱਕ “ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ” ਨਹੀਂ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚੀਨੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਜਵਾਬ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਦੁਵੱਲੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਕਿੱਥੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਚੀਨ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸਥਿਰਤਾ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪੂਰਬੀ ਲੱਦਾਖ ਤੋਂ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਤੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਦੁਵੱਲੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲਿਜਾਣ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ। 16 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚੀਨੀ ਹਮਰੁਤਬਾ ਵਾਂਗ ਯੀ ਨਾਲ ਹੋਈ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨਾਲ ਬਾਕੀ ਬਕਾਇਆ ਵਿਵਾਦਾਂ ਦੇ ਛੇਤੀ ਹੱਲ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਦੁਵੱਲੇ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਦੀ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਬਲੂਮਬਰਗ ਨਿਊ ਇਕਨਾਮਿਕ ਫੋਰਮ ‘ਚ ‘ਮੈਸਿਵ ਪਾਵਰ ਕੰਪੀਟੀਸ਼ਨ: ਐਨ ਐਮਰਜਿੰਗ ਵਰਲਡ ਆਰਡਰ’ ‘ਤੇ ਇਕ ਸਿੰਪੋਜ਼ੀਅਮ ‘ਚ ਇਕ ਸਵਾਲ ਦੇ ਜਵਾਬ ‘ਚ ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, ”ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਚੀਨ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ‘ਚ ਕਿੱਥੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ। ਅਤੇ ਕੀ ਗਲਤ ਹੈ? ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਹਮਰੁਤਬਾ ਵੈਂਗ ਯੀ ਨਾਲ ਕਈ ਵਾਰ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਸਮਝ ਗਏ ਹੋਵੋਗੇ ਕਿ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਬੋਲਦਾ ਹਾਂ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਿਮਰਤਾ ਦੀ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ. ਜੇਕਰ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੁਣਨਗੇ। ਚੀਨ ਦੇ ਨਾਲ ਪੂਰਬੀ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਤਣਾਅ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਾੜੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਹੇ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕੁਝ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਾਡੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਲਿਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਪੈਂਗਾਂਗ ਝੀਲ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ‘ਚ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਹਿੰਸਕ ਝੜਪਾਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰ ਉਥੇ ਤਾਇਨਾਤ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ 15 ਜੂਨ ਨੂੰ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਕ ਝੜਪਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤਣਾਅ ਹੋਰ ਵਧ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਵਾਰਤਾ ਦੇ ਕਈ ਦੌਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਫਰਵਰੀ ਵਿੱਚ ਪੰਗਾਂਗ ਝੀਲ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਕਿਨਾਰੇ ਅਤੇ ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਗੋਗਰਾ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਆਖ਼ਰੀ ਫ਼ੌਜੀ ਵਾਰਤਾ 10 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਹੋਈ ਸੀ ਜੋ ਬੇਸਿੱਟਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਨੇ ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਾਲੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾਉਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਛੇਤੀ ਹੀ 14ਵੇਂ ਦੌਰ ਦੀ ਫੌਜੀ ਵਾਰਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤੀ ਪ੍ਰਗਟਾਈ। ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ “ਹਾਸੋਹੀਣਾ” ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੁੰਗੜ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਸੰਤੁਲਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਅੱਜ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਲਚਕੀਲਾ ਭਾਈਵਾਲ ਹੈ, ਜੋ ਅਤੀਤ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚਾਰਾਂ, ਸੁਝਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਸੁਆਗਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੈਸ਼ਨ ਦੇ ਆਰਬਿਟਰ ਦੇ ਇੱਕ ਸਵਾਲ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, “ਇਸ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਾ ਸਮਝੋ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਸੋਚਣਾ ਹਾਸੋਹੀਣਾ ਹੈ।” ਇਸ ਸੈਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਾਬਕਾ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਹਿਲੇਰੀ ਕਲਿੰਟਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਟੋਨੀ ਬਲੇਅਰ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, ”ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਆਪਣਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਚੀਨ ਦਾ ਸੁਭਾਅ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ, ਜਿੱਥੇ ਚੀਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਲੈ ਲਵੇ। ਚੀਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੈ।” ਕਵਾਡ (ਚਾਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ) ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੁਝ ਦੇਸ਼ ਸਾਂਝੇ ਚਿੰਤਾਵਾਂ, ਮੁੱਦਿਆਂ ਅਤੇ ਹਿੱਤਾਂ ‘ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਵਾਡ ਚਾਰ ਦੇਸ਼ਾਂ, ਭਾਰਤ, ਜਾਪਾਨ, ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦਾ ਗਠਜੋੜ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਰੋਤ-ਅਮੀਰ ਇੰਡੋ-ਪੈਸੀਫਿਕ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮੁੰਦਰੀ ਮਾਰਗਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਰਣਨੀਤੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੀਤ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਧੇਰੇ ਲਚਕਦਾਰ, ਸੁਆਗਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਭਾਈਵਾਲ ਹੈ। ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦਿਆਲੂ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਦੁਨੀਆ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ 1992 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਅਸਲੀ ਬਦਲਾਅ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।” ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਧਰੁਵੀਕਰਨ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋ ਧਰੁਵੀ ਹੈ। ਕਈ ਪੱਖ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਪੁਨਰ-ਸੰਤੁਲਨ ‘ਤੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ, ਤਾਂ ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਧਰੁਵੀ ਕੰਮ ਹੈ। ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਇਹ ਦੇਖੇਗਾ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ ਨਾਲ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧਾਂ, ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨਾਲ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਸਬੰਧਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਆਸੀਆਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ: ਇਹ ਹਿੱਤ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਊਰਜਾ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ | ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੇ ਨਾਲ।