ਕਸ਼ਮੀਰ ਮੁੱਦਾ ਤੇ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ

ਕਿਰਨ ਰਿਜੀਜੂ
ਮੇਰੇ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਬਾਰੇ ਪੰਜ ਭੁੱਲਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੇ ਇੱਕ ਆਰਟੀਕਲ ਉੱਤੇ ਕਈ ਤਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। ਮਈ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ 15 ਅਗਸਤ 1947 ‘ਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਲੇਵਾਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਤੱਥ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਮੂੰਹੋਂ ਦੱਸੇ ਗਏ ਤੱਥਾਂ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਤ ਹੈ।
ਡਾਕਟਰ ਕਰਨ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਆਰਟੀਕਲ ਉੱਤੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪਰਤੀ ਕਰਮ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਾਯੂਸ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਡਾਕਟਰ ਕਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਦੀਆਂ ਬਾਕੀ ਚਾਰ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਨਕਾਰ ਕੇ ਇਹ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਹ ਰਲੇਵਾਂ ਆਰਜ਼ੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਤੱਕ ਗ਼ਲਤ ਆਰਟੀਕਲ ਤਹਿਤ ਲੈ ਕੇ ਜਿਸ ਕਰ ਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਵਾਦ ‘ਚ ਪਾਰਟੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾ ਕਿ ਹਮਲਾਵਰ ਦੇਸ਼; ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵੱਲੋਂ ਰਾਏ-ਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਝੂਠ ਨੂੰ ਵਧਾਵਾ ਦੇਣਾ, ਅਤੇ ਵੰਡਣ ਵਾਲਾ ਆਰਟੀਕਲ 370 ਬਣਾਉਣਾ ਬਾਕੀ ਚਾਰ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ‘ਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਹੈ। ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਵੀ ਜਵਾਬ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਗ਼ਲਤੀ – ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਰੇਲਵੇ ‘ਚ ਹੀ ਦੇਰੀ ਕਰਵਾਉਣਾ – ਡਾਕਟਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਬਚਾਅ ‘ਚ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਵੱਖਰਾ ਰੁੱਖ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਲਈ ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਨਹਿਰੂ ਦੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਮੌਜੂਦ ਤੱਥਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਭਗਤੀ ‘ਚ ਗੁਜ਼ਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵੀ ਡਾਕਟਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਜੈ ਰਾਮ ਰਮੇਸ਼ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਦਿਖਾਉਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਬਚਾ ਸਕੀ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਉਸ ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਉੱਤੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ – ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਸਾਬਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸਚਾਈ ਹੈ। ਪਰ ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਮੌਜੂਦਾ ਤੱਥਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸਹੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕਰਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬੁਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ।

ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਭਾਰਤ ‘ਚ ਰੇਲਵੇ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਤੱਥ:
ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਆਪਣੇ 24 ਜੁਲਾਈ 1952 ਦੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਣ ‘ਚ ਕਿਹਾ, “ਰੇਲਵੇ ਦਾ ਸਵਾਲ ਗੈਰ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਜੁਲਾਈ, ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਮੱਧ ਚ ਆਇਆ ਸੀ” ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਸਾਡਾ ਉੱਥੇ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾੰਫ਼੍ਰੇੰਸ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਨ ਪਹਿਚਾਣ ਸੀ।” ਇਸੇ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੱਖ ਰੱਖਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਅਸੀਂ ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੂੰ ਜੋ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਉਹ ਸੀ ਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਮਸਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਜਲਦਬਾਜ਼ੀ ਕਰਨਾ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।”
ਜੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਦਰਕਿਨਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਹੋਰ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਸਬੂਤਾਂ ਉੱਤੇ ਨਜ਼ਰ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਪਹਿਲਾਂ, 21 ਅਕਤੂਬਰ, 1947, ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਐੱਮ ਸੀ ਮਹਾਜਨ, ਨੂੰ ਲਿਖੇ ਗਏ ਪੱਤਰ ‘ਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ, “ਇਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰੇਲਵੇ ਬਾਰੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਅਣਚਾਹਿਆ ਹੋਵੇਗਾ।”
ਪਹਿਲੀ ਗੱਲ, 21 ਅਕਤੂਬਰ, 1947 ਨੂੰ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਐਮ.ਸੀ. ਮਹਾਜਨ ਨੂੰ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ, “ਇਸ ਪੜਾਅ ‘ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਘ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦਾ ਕੋਈ ਐਲਾਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਇਦ ਅਣਉਚਿਤ ਹੋਵੇਗਾ।” ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਕੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਰਲੇਵੇਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੌਣ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਕੌਣ ਸੀ ਜੋ ਦੇਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ? ਪਾਕਿਸਤਾਨ 20 ਅਕਤੂਬਰ 1947 ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਹੀ 21 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ, ਨਹਿਰੂ ਅਜੇ ਵੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਇੱਛਾਵਾਂ ਅਤੇ ਏਜੰਡੇ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਹੋਣ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਾ ਹੋਣ। (ਜਿਸ ਦਾ ਉਸਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਸੇ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ)। ਕੀ ਇਸ ਸਬੂਤ ਨੂੰ ਵੀ ਰੱਦ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?
ਦੂਜੀ ਗੱਲ, 25 ਨਵੰਬਰ 1947 ਨੂੰ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਣ ਦੌਰਾਨ ਨਹਿਰੂ ਨੇ, ਜਦੋਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਇਹ ਮੁੱਦਾ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਕਿਹਾ ਕਿ “ਅਸੀਂ ਉੱਪਰਲੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਰਲੇਵਾਂ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਪਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਫ਼ੌਰੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਫ਼ੈਸਲੇ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ।”
ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਸਾਫ਼ ਹੈ ਕਿ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਇਹ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕੌਣ ਰਲੇਵੇਂ ਲਈ ਸ਼ਰਤਾਂ ਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਸ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਫ਼ੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿੱਜੀ ਏਜ਼ੰਡਾ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਸਬੂਤ ਕਾਫੀ ਹਨ, ਪਰ ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਹੀ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹਨ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਚਾਨਣਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਤੀਜਾ, ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਆਚਾਰੀਆ ਕ੍ਰਿਪਲਾਨੀ ਨੇ ਮਈ 1947 ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ‘ਚ 20 ਮਈ 1947 ‘ਚ ਛਪੀ ਇੱਕ ਖ਼ਬਰ ਮੁਤਾਬਿਕ ਕ੍ਰਿਪਲਾਨੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀਤੇ, “ਹਰਿ ਸਿੰਘ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਲੇਵੇਂ ਲਈ ਉਤਸੁਕ ਸਨ ਪਰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੌਂਫਰਨਸ ਵੱਲੋਂ ਹਰਿ ਸਿੰਘ ਦੇ iਖ਼ਲਾਫ਼ ਕਸ਼ਮੀਰ ਛੱਡੋ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਕੋਈ ਬਾਹਰੀ ਨਹੀਂ ਹਨ… ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੌਂਫਰਨਸ ਨੂੰ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ‘ਕਸ਼ਮੀਰ ਛੱਡੋ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ।”
“ਕਸ਼ਮੀਰ ਛੱਡੋ ਮੁਹਿੰਮ 1946 ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਖ਼ ਅਬਦੁੱਲਾ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਹਾਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਡੋਗਰਾ ਰਾਜਾ ਸਨ ਕਸ਼ਮੀਰ ਲਈ ਬਾਹਰੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਸ਼ਮੀਰ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਾ। ਹਰ ਦੂਜੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕੀਤੇ ਗਏ ‘ਭਾਰਤ ਛੱਡੋ’ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਾ iਖ਼ਲਾਫ਼ ਨਕਲ ਕਰਨ ਦੀ ਬੇਹੂਦਗੀ ਦਾ ਇਹਸਾਸ ਸੀ ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਬਦੁੱਲਾ ਨੂੰ ਮਦਦ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵੀ ਗਏ। ਇਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘਾਤਕ ਸਿੱਧ ਹੋਏ।
ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 1931 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਊਂਡ ਟੇਬਲ ਕਾੰਫ਼੍ਰੇੰਸ ਦੌਰਾਨ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਾਊਸ ਉਫ਼ ਲਾਰਡੑਸ ਵਿੱਚ ਚੈਮਬਰ ਆਫ਼ ਪਰਿੰਸ ਦੇ ਵਾਈਸ ਚਾਂਸਲਰ ਵਜੋਂ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਮੈਂ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹਾਂ ਅਤੇ ਫੇਰ ਇੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ।” ਉਹੀ ਹਰੀ ਸਿੰਘ 1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਕਈ ਵਾਰ ਗੁਜ਼ਾਰਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਰਕਿਨਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਏਜ਼ਂਡਾ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਗਿਆ।
ਜੂਨ 1947 ਵਿਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਦੌਰੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਾਰਡ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਨੂੰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਨੋਟ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਅਸਲ ਵਿਚ ਕੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਉਸ ਨੋਟ ਦੇ ਪੈਰਾ 28 ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ – “ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਆਮ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤਰੀਕਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਮੰਗ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰੇਗਾ।” ਇਸ ਲਈ, ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਜੂਨ 1947 ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਸਿਰਫ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਏਜੰਡਾ ਹੀ ਰੁਕਾਵਟ ਸੀ।
ਪੰਜਵਾਂ, ਜੁਲਾਈ 1947 ਦੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਰਲੇਵੇਂ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪੂਰਾ ਮਹੀਨਾ ਪਹਿਲਾਂ, ਸਤੰਬਰ 1947 ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਮਹਾਜਨ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਰਲੇਵੇਂ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਸਤੰਬਰ 1947 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹੋਏ, ਮਹਾਜਨ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ: “ਮੈਂ ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਨਾਲ ਵੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ… ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ. ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦਾ ਸਵਾਲ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਠਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਤੁਰੰਤ ਬਦਲਾਅ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਬਿਆਨ, ਇਕ ਵਾਰ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਕਈ ਮੌਕਿਆਂ ‘ਤੇ, ਅਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀਆਂ ਚਿੱਠੀਆਂ, ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਿਚ ਦੇਰੀ ਦਾ ਇਕੋ ਇਕ ਕਾਰਨ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਨਿੱਜੀ ਜਨੂੰਨ ਸੀ।

ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੀ ਹੋਇਆ
ਅਬਦੁੱਲਾ ਨੇ ਮਈ 1946 ਵਿਚ ‘ਕਸ਼ਮੀਰ ਛੱਡੋ’ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ 20 ਮਈ, 1946 ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਬਦੁੱਲਾ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਹਲੀ ਕੀਤੀ, ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕਰ ਲਿਆ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਨੇ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦੇ ਇੱਕ ਨੋਟ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ – “ਉਸ ਨੇ ਹਿੰਸਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਫਰਸ਼ ‘ਤੇ ਮਿੱਧੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੂੰ ਚੁਣੇ ਗਏ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਲਈ ਪਛਤਾਵਾ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗਣੀ ਪਵੇਗੀ। ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ।
ਨਹਿਰੂ, ਇੰਨੇ ਦੁਖੀ, ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਚੁਣਿਆ।

1947 ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ
ਕ੍ਰਿਪਲਾਨੀ ਨੇ ਮਈ 1947 ਵਿਚ ‘ਕਸ਼ਮੀਰ ਛੱਡੋ’ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਛੱਡਣ ਅਤੇ ਰਲੇਵੇਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦੇਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ, ਜੋ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਕੋਈ ਫਾਇਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਜੂਨ 1947 ਵਿਚ ਵੀ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਜੋ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਹਕੂਮਤ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਨੂੰ ਲਿਖੇ ਆਪਣੇ ਨੋਟ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਿਹਾ ਹੈ।
ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਜੁਲਾਈ 1947 ਵਿੱਚ (ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਬਿਆਨ ਅਨੁਸਾਰ) ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਲਈ ਰਲੇਵੇਂ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਰਥਨ ਦਾ ਮਾਪਦੰਡ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਨਾ ਤਾਂ ਕਾਨੂੰਨੀ ਲੋੜ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਰਾਜਕਰਾਫਟ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ, ਕੇਵਲ ਕਸ਼ਮੀਰ ਲਈ, ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਬਦੁੱਲਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਉਸ ਦੀ ਮੰਗ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਤੱਕ ਰਲੇਵੇਂ ਨੂੰ ਅਸਫਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਚਾਲ ਦੀ ਕਾਢ ਕੱਢੀ।
ਬੇਰੋਕ, ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਵਾਰ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਵਿਅਕਤੀ ਰਾਹੀਂ ਦੁਬਾਰਾ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਮਹਾਜਨ, ਜੋ ਹੁਣ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਹਨ, ਨੇ ਸਤੰਬਰ 1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ, ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀਆਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨ ਚੁੱਕਾ ਸੀ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਸਿਰਫ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਪਹੁੰਚ ਨਹਿਰੂ ਅਜੇ ਵੀ ਅਡੋਲ ਰਹੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ – ਅਬਦੁੱਲਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ – ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਰਾਜਗੱਦੀ।
ਨਹਿਰੂ ਆਪਣਾ ਰਾਹ ਅਪਣਾਉਣ ਲਈ ਅੜੇ ਰਹਿਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੋਰ ਰਿਆਇਤ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਅਬਦੁੱਲਾ ਨੂੰ 29 ਸਤੰਬਰ, 1947 ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਰਿਆਇਤ ਨਾਲ ਹਥਿਆਰਬੰਦ, ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 20 ਅਕਤੂਬਰ, 1947 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਫਿਰ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 21 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਤਰ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਾਰ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ – ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਅਬਦੁੱਲਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ।ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸਨ। ਅਬਦੁੱਲਾ ਪਹਿਲਾਂ, ਰਲੇਵੇਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ।
ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਇਸ ਅਨਿਯਮਤ ਕ੍ਰਮ ‘ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਹੈ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਬੂਤ ਹੈ – ਦੁਬਾਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ, ਅਤੇ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ। 27 ਸਤੰਬਰ, 1947 ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ ਨੂੰ ਲਿਖੇ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ: “ਮਹਾਰਾਜੇ ਲਈ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰਾਹ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ: ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਅਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਦੋਸਤਾਨਾ ਪਹੁੰਚ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਮੰਗਣਾ। ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਾਓ ਕਿ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਘ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਨਹਿਰੂ ਰਲੇਵੇਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜੋ ਵੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਰ ਦੂਜੇ ਰਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਪੈਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਤਰਕ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਿੱਤ ਅਤੇ ਆਮ ਸੂਝ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨਹਿਰੂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰਨ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਅਟੱਲ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਵਾ ਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬੰਦ ਕਰਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ, ਜੇ ਉਹ ਅਬਦੁੱਲਾ ਤੋਂ ਇੰਨਾ ਮੋਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੁਖੀ ਬਣਾਓ। ਇਹ ‘ਇੰਡੀਆ ਫਸਟ’ ਪਹੁੰਚ ਹੋਣੀ ਸੀ। ਪਰ ਕਿਸੇ ਅਣਜਾਣ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਬਦੁੱਲਾ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ।
ਆਖਰਕਾਰ, ਇਤਿਹਾਸ ਨੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਸਮਾਂ ਮਿਲ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕਸ਼ਮੀਰ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਕੇ ਇਕ ਧਿਰ ਬਣ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਵੇ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀਆਂ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਇਸ ਅਸਲੀ ਪਾਪ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹਨ।
ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ‘ਕਸ਼ਮੀਰ ਛੱਡਣਾ’ ਪਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅਸਥੀਆਂ ਹੀ ਵਾਪਸ ਆਈਆਂ।

ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਮਲੇ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ‘ਤੇ
ਡਾ: ਕਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲੇਖ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਮਲੇ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਘਾਟ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ, ਉਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਕੋਈ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਬਾਰੇ ਇਹੋ ਸੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। 25 ਨਵੰਬਰ, 1947 ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਸਦੀ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ, ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਸਨ। “ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ, ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਖ਼ਬਰ ਪਹੁੰਚੀ ਕਿ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਭੇਜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।” ਉਸੇ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ, “ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ, ਰਾਜ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਗੋਲਾ ਬਾਰੂਦ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਅਸੀਂ ਆਮ ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ। ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਕੋਈ ਸਪਲਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਲਿਆ।
ਇਸ ਭਾਸ਼ਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 2 ਨਵੰਬਰ 1947 ਨੂੰ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ‘ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਲੰਬੇ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਸਾਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਰਾਜ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕੇ ਅਤੇ ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਾਡੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੁਆਰਾ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹਥਿਆਰ ਨਹੀਂ ਭੇਜੇ ਗਏ ਸਨ।
ਇਹ ਹੋਰ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਹਿਰੂ ਖੇਤਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਾਲ ਨਿਭਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਘਿਨਾਉਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ – ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਵਰਤ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਖੇਤਰ, ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ, ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਅਜੇ ਵੀ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇਸ ਖੇਡ ਦੀ ਕੀਮਤ ਚੁਕਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਹੋਰ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ
ਰਲੇਵੇਂ ਦੇ ਕਾਲਕ੍ਰਮ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਾਧੂ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਵੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜੋ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਤਸੁਕ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਥਾਪਨਾ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਨਵੇਂ ਤੱਥ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਜਨਤਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਸੰਪੂਰਨ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਾਲਕ੍ਰਮ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਨਹਿਰੂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਣ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੀ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਇਸ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਸਬੂਤ ਹਨ।
ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ‘ਤੇ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਬੂਤ ਵਜੋਂ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਝੂਠਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੈਰਾਮ ਰਮੇਸ਼ ਨੂੰ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਉਤਾਰਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਡਾ: ਕਰਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਸਲ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਯਾਦ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਲੇਖ ਪ੍ਰਤੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਵੀ, ਜੋ ਕਿ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹਿਰੂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ – ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੁਢਲੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ​​ਸਬੂਤਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ – ਤੱਥ-ਮੁਕਤ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਨੂੰ ਮੁੜ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਉਲਝਾਉਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਿਛਲੇ ਸੱਤ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਇਹ ਤਰੀਕਾ ਰਿਹਾ ਹੈ – ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਦਵਤਾ ਭਰਪੂਰ ਬਹਿਸ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਜੋ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਫਿਰ ਤੋਂ ਉਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਖੋਜ ਦਾ ਜਵਾਬ ਖੋਜ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ (ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ) ਪਰ ਇਸਦਾ ਜਵਾਬ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਨਾਮ-ਕਾਲ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਲੋਕ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਝੂਠਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਕਾਰਨ ਅਤੇ ਜੰਮੂ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੱਚੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ। ਬਾਕੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਲੋਕ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਜਾਣਨ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੰਗਾਮੇ ਭਰੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਅਤੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੀ ਵਾਪਰਿਆ।

ਉਪਰੋਕਤ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸਰੋਤ ਹਨ:
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸੰਬੋਧਨ। 24 ਜੁਲਾਈ 1952 ਈ
ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ। ਵੋਲ. 1. ਸਤੰਬਰ 1946-ਮਈ 1949
ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ। ਲੜੀ 2, ਵੋਲ. 3. ਜੂਨ 1947-ਅਗਸਤ 1947
ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ। ਲੜੀ 2, ਵੋਲ. 4. ਅਗਸਤ 1947-ਦਸੰਬਰ 1947
ਐਮਸੀ ਮਹਾਜਨ ਬੁੱਕ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜਨਾ: ਮੇਹਰ ਚੰਦ ਮਹਾਜਨ ਦੀ ਆਤਮਕਥਾ।
ਜੇਐਨ (ਐਸਜੀ), ਐਮਐਸਐਸ, ਐਨਐਮਐਮਐਲ, 1946 (ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਦੁਆਰਾ ਨੋਟ)