ਕਦ ਤੱਕ ਰਹੂ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਰਹੱਸ??

ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ 11 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਦੂਰ ਤਾਸ਼ਕੰਦ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਭੇਤ ਅੱਜ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਲਝਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਵਾਲਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਰਹੱਸ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਜਾਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਪਰ ਤਮਾਮ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕੋਈ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਕੁਝ ਵੀ ਜਨਤਕ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀ।
ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ‘ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਹੱਸ ਇਹ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ‘ਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਾਲੇ 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਖਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਤਾਸ਼ਕੰਦ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਯੂਬ ਖਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਮਝੌਤੇ ਲਈ ਤਾਸ਼ਕੰਦ ਗਏ ਸਨ। ਪਰ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਲਈ ਹੋਈ ਮੀਟਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਅਚਾਨਕ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦਕਿ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਸਥਿਤੀ ਬਹੁਤ ਸ਼ੱਕੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕਈ ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਗੈਰ-ਕੁਦਰਤੀ ਨੀਲੇ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਧੱਬੇ ਦੇਖੇ, ਉਸ ਦੇ ਪੇਟ ਅਤੇ ਗਰਦਨ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ‘ਤੇ ਕੱਟ ਵੀ ਦੇਖੇ ਗਏ। ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜਨਰਾਇਣ ਜਾਂਚ ਕਮੇਟੀ ਕਿਸੇ ਜਾਇਜ਼ ਸਿੱਟੇ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟ ਜਨਤਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੀ। ਸੰਸਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕੋਈ ਰਿਕਾਰਡ ਜਾਂ ਉਸਦੀ ਜਾਂਚ ਕਮੇਟੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦਾ ਭੇਤ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਹੋ ਗਿਆ।
ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਸ਼ੱਕੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ‘ਚ ਮੌਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਅਸਾਧਾਰਨ ਨਿਸ਼ਾਨ ਜਾਂ ਧੱਬੇ ਦੇਖੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਲਈ ਸਿਰਫ ਇਹ ਦਲੀਲ ਹੀ ਕਾਫੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇਸ਼ (ਭਾਰਤ) ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਈ। ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਨੀਲੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਜ਼ਹਿਰ ਕਾਰਨ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਸਵਾਲ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਸ਼ੱਕੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਪੋਸਟਮਾਰਟਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਕੱਟ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਕਿਉਂ ਸਨ। ਫਿਰ ਵੀ, 2009 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਅਤੇ ਰੂਸੀ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਉਸਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਦੋ ਖਾਸ ਗਵਾਹਾਂ ਦੀ ਅਸਾਧਾਰਨ ਮੌਤ ਨੇ ਵੀ ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰਹੱਸ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਉਸਦਾ ਨੌਕਰ ਰਾਮਨਾਥ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਨਿੱਜੀ ਡਾਕਟਰ ਡਾਕਟਰ ਆਰ ਐਨ ਚੁੱਘ ਦੋਵੇਂ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਤਾਸ਼ਕੰਦ ਗਏ ਸਨ। ਦੋਵਾਂ ਨੇ 1977 ‘ਚ ਸੰਸਦੀ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਹੋਣਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਡਾ.ਚੁੱਘ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਜਦੋਂ ਟਰੱਕ ਹਾਦਸਾਗ੍ਰਸਤ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਡਾ.ਚੁੱਘ, ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰਾਮਨਾਥ ਬਾਰੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਖੁਲਾਸਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਹਾਦਸੇ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਇੱਕ ਲੱਤ ਵੀ ਚਲੀ ਗਈ ਅਤੇ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਚਲਦੀ ਰਹੀ।
ਅਮਰੀਕੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀ ਸੀਆਈਏ ਏਜੰਟ ਰੌਬਰਟ ਕਰਾਊਲੀ ਨੇ ਗ੍ਰੈਗਰੀ ਡਗਲਸ ਨਾਲ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਹਵਾਈ ਹਾਦਸੇ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਹੋਮੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਭਾਭਾ ਦੀ ਮੌਤ ਪਿੱਛੇ ਵੀ ਸੀਆਈਏ ਦਾ ਹੱਥ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਮਰੀਕਾ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਮੰਚ ‘ਤੇ ਉਭਰਨ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਨੂੰ ਵਧਣ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ।
ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਤਮਾਮ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਜਨਤਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ “ਸੀਆਈਐਸ ਆਈ ਆਨ ਸਾਊਥ ਏਸ਼ੀਆ” ਦੇ ਲੇਖਕ ਅਨੁਜ ਧਰ ਨੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਆਰਟੀਆਈ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਫ਼ਤਰ ਤੋਂ ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੰਗੀ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ‘ਚ ਅਹਿਮ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਬੰਧ ਵਿਗੜ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਾਲ 2018 ‘ਚ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੰਗਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਕੁਝ ਖਾਸ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ।